Tijdschrift voor Historische Geografie

Het Tijdschrift voor Historische Geografie bevat artikelen, interviews, rubrieken, boekbesprekingen en een literatuuroverzicht op het gebied van de historische geografie. Het verschijnt vier keer per jaar. Het THG bouwt voort op het Historisch-Geografisch Tijdschrift. Abonneren kan via de site van Uitgeverij Verloren op deze pagina.

Laatste nummer:  Tijdschrift voor Historische Geografie 4e jaargang (2019) 3

Al een aantal decennia staan historische landschappen in de aandacht op het internationale erfgoedtoneel. In de context van flinke maatschappelijke discussies verbreedde UNESCO haar Werelderfgoedlijst van gebouwde monumenten, archeologische sites en natuurgebieden naar voormalige industriecomplexen en cultuurlandschappen. Daarmee zou de deur open gezet worden voor andere opvattingen over erfgoed dan de klassieke, Europese monumentenzorg voor ogen had, namelijk
de instandhouding van materiële overblijfselen van religieuze en wereldlijke elites.

Onderdeel van die verbreding was dus een groeiende aandacht voor verschillende typen cultuurlandschappen als erfgoed. Dat leidde tot een herdefiniëring van het begrip cultuurlandschap door UNESCO in 1992, waarbij naast aangelegde landschappen, fossiele landschappen en associatieve landschappen ook levende cultuurlandschappen werden onderkend. Maar met de intrede van zo’n nieuwe categorie doen zich ook allerlei nieuwe vragen voor. Want al is ook het beheer van een gebouwd monument niet statisch, een levend landschap als erfgoed willen behouden is toch van een andere orde. Levende landschappen zijn in hun voortbestaan immers afhankelijk van de mensen die ze bewonen, maken, bewerken en aanpassen aan de eisen van de tijd. En dat staat nogal eens op gespannen voet met de behoudsgedachte die van oudsher verbonden is met erfgoed.

Deze spanning tussen de wens tot behoud van de universele erfgoedwaarde en de veranderingen die
eigen zijn aan cultuurlandschappen staat centraal in dit themanummer. De aanleiding voor dit nummer vormde de studiedag die het Netwerk Historisch Cultuurlandschap samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed op 12 oktober 2018 organiseerde op Fort Vechten bij Bunnik bij gelegenheid van het afscheid van Dré van Marrewijk van de Rijksdienst, waar hij sinds 2009 werkte als landelijk coördinator Werelderfgoed. De lezingen die tijdens de studiedag werden gehouden, zijn bewerkt
tot de artikelen in dit themanummer. Dré van Marrewijk werkte als gastredacteur mee aan deze
publicatie.

Voor buitenstaanders vormen de instanties, categorieën, procedures en regels rondom werelderfgoed wellicht een ondoordringbaar woud. Carol Westrik baant hen een pad met een introductie over de totstandkoming en institutionele inbedding van levende cultuurlandschappen in de wereld van UNESCO. Vervolgens kijkt Dré van Marrewijk naar de groeiende aandacht voor stedelijke landschappen op de Werelderfgoedlijst, waarbij hij in het bijzonder ingaat op de Historic Urban Landscape-benadering die
in de afgelopen jaren door UNESCO is uitgewerkt. Hans Renes analyseert hoe die inherente spanning tussen behoud en ontwikkeling zichtbaar wordt in de wordingsgeschiedenis van levende cultuurlandschappen als werelderfgoed. Hij argumenteert dat het werelderfgoed in de beginperiode zwaar leunde op Europese tradities van erfgoed en landschap en dat de spreiding van werelderfgoederen nog altijd een concentratie in ‘westerse’ landen toont. De inspanningen om de lijst van werelderfgoed in geografisch opzicht evenwichtiger te maken, leidde tot discussies over de uitgangspunten. De problematiek van bescherming van levende cultuurlandschappen wordt uitgewerkt in een aantal voorbeelden.

Drie bijdragen in dit themanummer richten zich op één specifiek cultuurlandschap in relatie tot werelderfgoed. Zo laat Birgitta Ringbeck in een Engelstalige bijdrage zien hoe nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zoals windmolenparken en een brug worden afgewogen in het Duitse levende cultuurlandschap Midden-Rijndal. Het potentiële werelderfgoed Nieuwe Hollandse Waterlinie staat centraal in een interview van student-redactielid Ingwer Walsweer met Eric Luiten. Die spreekt de hoop uit dat de Waterlinie een voorbeeld kan zijn voor de rest van de wereld, omdat er volop is geëxperimenteerd met het versterken van erfgoedwaarden door ze als uitgangspunt te nemen van nieuwe ruimtelijke ontwikkeling. Dat het ook in Nederland flink kan schuren in werelderfgoederen laten Jaap-Evert Abrahamse en Menne Kosian zien in hun bespreking van de nieuwe Sluisbuurt in de bufferzone van de Amsterdamse grachtengordel. Piet Geleyns richt zich tenslotte op het ruraal-industriële ‘transitielandschap’ van de Hoge Kempen in Belgisch Limburg. Deze zomer werd bekend dat de kandidatuur van dit cultuurlandschap door België is ingetrokken. Toch blijft het artikel interessant omdat het toont hoe overheden narratieven tot stand brengen waarin landschappen met zeer uiteenlopende historische ‘lagen’, breuken en beschadigingen ook door een werelderfgoedbril kunnen worden bezien.

De bijdragen in deze special reflecteren de perspectieven van de auteurs, die allemaal een andere rol
spelen op het UNESCO-toneel. Waar de professionals de dagelijkse realiteit en visies van werken met
universele waarden weergeven, bezien academici erfgoed eerder als een product van politieke processen
dan als iets dat verankerd ligt in het landschap zelf. De oplettende lezer traceert daarmee meteen de
dynamiek en de waaier aan opvattingen in de discussies over werelderfgoedlandschappen.

Inhoudsopgave

Tijdschrift voor Historische Geografie 4e jaargang (2019) 3

Redactioneel 137

Artikelen
UNESCO culturele landschappen en management uitdagingen 139
Carol Westrik

Stedelijk werelderfgoed en de Historic Urban Landscape-benadering in Nederland 149
Dré van Marrewijk

Interview met Eric Luiten. ‘Een balans tussen herinnering en belofte’. Landschap en de
ruimtelijke dynamiek van de Nieuwe Hollandse Waterlinie als Werelderfgoed 161
Ingwer Walsweer en Linde Egberts

Levende cultuurlandschappen als Werelderfgoed 168
Hans Renes

The Upper Middle Rhine Valley. Managing a landscape of historic towns and vineyards as
well as a transport route 185
Birgitta Ringbeck

Het Hoge Kempen ruraal-industrieel transitielandschap. Een gelaagd cultureel landschap van uitzonderlijke universele waarde? 194
Piet Geleyns

Landschap op papier
Sluisbuurt Amsterdam – werelderfgoed en hoogbouw 208
Jaap Evert Abrahamse en Menne Kosian

Literatuuroverzicht 213