Tijdschrift voor Historische Geografie

Het Tijdschrift voor Historische Geografie bevat artikelen, interviews, rubrieken, boekbesprekingen en een literatuuroverzicht op het gebied van de historische geografie. Het verschijnt vier keer per jaar. Het THG bouwt voort op het Historisch-Geografisch Tijdschrift. Abonneren kan via de site van Uitgeverij Verloren op deze pagina.

Laatste nummer:  Tijdschrift voor Historische Geografie 3e jaargang (2018) 2

Onlangs verscheen de Stedenatlas Jacob van Deventer, een monumentale uitgave waarin voor het eerst alle 226 bewaard gebleven stadsplattegronden van de 16e-eeuwse cartograaf gezamenlijk zijn afgedrukt, geanalyseerd en vergeleken. Van Deventers stadsplattegronden zijn door hun uniforme vormgeving en relatief betrouwbare meetkundige weergave van onschatbare waarde voor de bestudering van de morfologie en landschappelijke situering van historische steden in de Nederlanden en aangrenzende gebieden. Voor veel steden vormt de kaart van Jacob van Deventer de oudste weergave van de stadsplat-tegrond. Bijna alle steden die Van Deventer in kaart bracht, zijn ontstaan tussen grofweg de 11e en 15e eeuw. Ze hadden dus vaak al een eeuwenlange ontwikkeling doorgemaakt voordat hun plattegrond rond het midden van de 16e eeuw werd vastgelegd. Van sommige steden gaat de oudste geschiedenis zelfs terug tot de Romeinse tijd of de vroege middeleeuwen. Er is echter ook een omvangrijke groep steden die juist in de late middeleeuwen ontstond en die aangeduid kunnen worden als ‘nieuwe steden’, omdat zij binnen korte tijd nieuw werden aangelegd, al dan niet vanuit een reeds bestaande nederzet-ting. Over deze groep van laatmiddeleeuwse nieuwe steden gaat dit themanummer van thg.

Het thema ‘nieuwe steden in de middeleeuwen’ stond ook centraal op de studiemiddag die de werk-groep Stedengeschiedenis op 29 september 2017 organiseerde op de faculteit Bouwkunde van de tu Delft. De drie sprekers van deze middag hebben hun voordracht voor dit themanummer uitgewerkt tot een artikel. Wim Boerefijn geeft in zijn bijdrage een inleiding op de creatie van nieuwe steden in de middeleeuwen vanuit een Europees perspectief. Reinout Rutte, een van de auteurs van de Stedenatlas Jacob van Deventer, belicht aan de hand van Van Deventers stadsplattegronden de laatmiddeleeuwse nieuwe steden in de Nederlanden. Jan Brouwer, werkzaam als stedenbouwkundige bij de Gemeente Amsterdam, laat in zijn artikel zien op welke manier de aanleg van nieuwe steden in de middeleeuwen als inspiratie kan dienen voor de hedendaagse stedenbouw. De studie van Ward Leloup naar de vroegste geschiedenis van Sluis focust op een concrete stadsstichting langs het Zwin. Op basis van een inter-disciplinaire bestudering van geschreven, archeologische en cartografische bronnen komt Leloup tot een nieuwe visie op het ontstaan van deze havenstad, die goed aansluit op de overzichtsartikelen van Boerefijn en Rutte.

In de rubriek Landschap op papier behandelt Bram Vannieuwenhuyze, de tweede auteur van de Stedenatlas Jacob van Deventer, een 17e-eeuws vogelvluchtperspectief van de stad Ieper waarop de bele-gering van de stad in 1383 is weergegeven. Een dergelijke commemoratieve kaart, waarbij een gebeur-tenis uit het verleden wordt verbeeld, biedt vele aanknopingspunten voor verder onderzoek. In de serie Dorpen gaat Hans Renes in op Asperen, een boerendorp langs de Linge dat in de 14e eeuw tot stad werd gemaakt. Verder zijn in dit themanummer, naast de vaste literatuur- en berichtenrubriek, ook een drie-tal recensies te vinden: de Stedenatlas van Jacob van Deventer, een proefschrift over Ruimtelijke transforma-ties van de steden in het Randstadgebied, en het door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed uitgegeven Oogst voor Malta rapport over Huizenbouw en percelering in de late middeleeuwen en nieuwe tijd.

Het eerste artikel van dit themanummer betreft een In memoriam van J.C. (Ko) Visser, voorma-lig medewerker van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en hoogleraar in de Geschiedenis der Nederzettingen aan de faculteit Bouwkunde van de tu Delft. Voor verschillende deelonderwerpen die in dit themanummer aan bod komen heeft Visser pionierswerk verricht. Dat geldt voor de bestudering van de ruimtelijke geschiedenis van de middeleeuwse stad, het maken van historische stedenatlassen en niet in de laatste plaats voor het onderzoek naar het leven en werk van Jacob van Deventer. Niet voor niets brengen de auteurs van de Stedenatlas Jacob van Deventer in hun voorwoord een eerbetoon aan Visser, die belangrijke impulsen heeft gegeven aan het onderzoek naar Van Deventers stadsplattegronden en de historische stadsmorfologie.

Inhoudsopgave

Tijdschrift voor Historische Geografie 3e jaargang (2018) 2

Redactioneel 65

Bescheiden pionier. In Memoriam Jacobus Christiaan (Ko) Visser   67
Marcel IJsselstijn, Reinout Rutte en Jan Wegner

Artikelen

De creatie van nieuwe steden in de 13e-14e eeuw in Europa. Een inleiding 78
Wim Boerefijn

Nieuwe steden in de Nederlanden (1270-1450) 91
Reinout Rutte

Een stadsstichting langs het Zwin. De ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling van Sluis 104
Ward Leloup

Serie dorpen. Asperen, een boerenstad aan de Linge 126
Hans Renes

Landschap op papier. Laatmiddeleeuws Ieper verkleind (1383) en gekarteerd (1610) 140
Bram Vannieuwenhuyze

Middeleeuwse steden als inspiratiebron voor de nieuwe stad van nu 143

Jan Brouwer

Boekbesprekingen 155

Literatuuroverzicht 162

Berichten 173